Verandering van het begrip ‘Omgeving van een monument’

In de Nederlandse jurisprudentie is het begrip ‘omgeving van het monument’ altijd eng uitgelegd. Slechts alles wat op het perceel van het monument gebeurde, behoort tot de omgeving van het monument. Dus activiteiten die op belendede percelen plaats vonden, behoorden niet tot de omgeving van het monument.
Dit alles ondanks het in 1985 vastgestelde Verdrag van Granada en later door Nederland geratificeerd. Dit verdrag is een aanvulling op en uitwerking van de Europese Culturele Conventie en van de Werelderfgoed Conventie van UNESCO en geeft een bredere definitie van erfgoed, dat nu ook van toepassing is op bijvoorbeeld industrieel erfgoed, cultuurlandschappen, ensembles en roerend ... Dit verdrag gaat ook uit van erfgoed in een bredere context, waarbij activiteiten die in de omgeving van dit erfgoed worden uitgeoefend hun effect op kunnen hebben.
In de Omgevingswet is het begrip ‘omgeving van het monument’ nu opnieuw gedefinieerd en in lijn gebracht met de intentie van het Verdrag van Granada. Dit heeft gevolgen voor onze beoordeling van plannen en activiteiten in de omgeving van monumenten.

In de wet is aangegeven dat ‘eenieder die een activiteit in de fysieke leefomgeving verricht, is verplicht alle maatregelen te nemen die redelijker wijs van diegene kunnen worden gevraagd om beschadiging of vernieling te voorkomen’.
In de AMvB is onder artikel 5.72 (behoud cultureel erfgoed), lid 4 het volgende aangegeven:
Voorkomen van aantasting van de omgeving van rijksmonumenten, voorbeschermde rijksmonumenten en monumenten die op grond van het omgevingsplan zijn beschermd (dus gemeentelijke en provinciale monumenten), voor zover die aantasting een negatieve invloed heeft op het aanzicht of de waardering van die monumenten.

Hoever strekt echter de omgeving van een monument. De omgeving van een monument in een aaneengesloten gevelwand is goed te beredeneren. Dit geldt ook voor losse objecten in villapark op een dorpsomgeving. Anders wordt het bij een beschermd monumentaal boerderijcomplex in het buitengebied. Hoever reikt de omgeving dan? Wat te doen met de omgeving van een kerktoren die in de wijde omtrek te zien is?
Wij zullen dus de omgeving van monumenten moeten differentiëren naar het type en de ligging van de monumenten.
Aangezien besloten is dat de Omgevingswet in werking treedt op 1 januari 2021, is er gelukkig tijd om hier een standpunt over in te nemen. Het Gelders Genootschap is bezig met het uitwerken van de reikwijdte van het begrip ‘omgeving van een monument’ ten behoeve van de advisering binnen de gemeenten. Dit gebeurt uiteraard in overleg met andere partijen, waaronder de RCE.
In de komende periode zullen wij onze gemeenten hierover informeren.

Door: ir. M.A. (Martin) van Bleek