Gelderse gemeenten hebben ze allemaal: een of meerdere naoorlogse woonwijken. Die zijn vaak verouderd en veelal (nog) niet grootschalig verduurzaamd. Slopen ligt dan misschien voor de hand, maar daarmee verliezen we ook belangrijke erfgoedwaarden. Hoe ga je in deze tijden van woningnood slim om met dit erfgoed? Welke waarden neem je mee? Wat kunnen we leren van het naoorlogse bouwen? Om deze vragen draait het in en rond de SRV-wagen van het Gelders Genootschap, die tot eind 2023 door het oostelijk Rivierengebied rijdt. Aan wethouder Bob Roelofs van gemeente Arnhem de eer om samen met Gelders Genootschap-directeur Renée Koning medio oktober het startsein te geven voor de SRV-wagen-tour.
“We staan hier wel op een symbolische plek”, wijst wethouder Bob Roelofs voor het Arnhemse stadhuis naar het Gelderse provinciehuis, dat in de wederopbouwtijd is gebouwd. “We denken vaak dat je naar het buitenland moet om te genieten van erfgoed, maar kijk hier eens om je heen! Erfgoed gaat over verhalen en door die met elkaar te delen, ervaar je de stad veel meer. Goed om de SRV-wagen overal neer te zetten, want dan komen die verhalen vanzelf!”
Inderdaad: de SRV-wagen is een echte ‘verhalentrekker’. Allereerst hebben veel mensen nog herinneringen aan toen er nog SRV-wagens rondreden. Maar binnen is ook van alles te bekijken in het mini-museum, waar je voorbeelden vindt over herbestemming en verduurzaming van naoorlogse woningen. Tijdens een presentatie leer je meer over de waarden van het naoorlogs erfgoed, waarna je de opgedane kennis kunt testen in de escaperoom. Zo is de wagen voor ouder én jonger interessant.
Hoe gaan we om met naoorlogs erfgoed?
“Zestig procent van alle woningen komt uit de periode 1945-1990”, benadrukt directeur Renée Koning van het Gelders Genootschap. “We hebben eerder woningnood gehad en moesten snel bouwen. Voor die uitdaging staan we nu weer. Hoe gaan we daarbij om met het naoorlogse erfgoed? Met die vraag gaan we samen met gemeenten aan de slag.”
De SRV-wagen doet dit najaar gemeenten aan in het oostelijk rivierengebied. Ambtenaren en bestuurders bezoeken de escaperoom en het minimuseum en ontvangen een kaart met daarop het naoorlogs erfgoed in de gemeente. Ook organiseert Gelders Genootschap samen met betrokken ambtenaren een werksessie om aan de slag te gaan met kansen en bedreigingen van het erfgoed in de gemeente.
Inzoomen op wijkniveau
Voor de werksessie in Arnhem nodigde bestuursadviseur erfgoed Boukje Tijssen-Overbeek collega’s van verschillende afdelingen uit – van onder meer economie tot archeologie - om vanuit verschillende perspectieven in gesprek te gaan over de omgang met het naoorlogs erfgoed.
Inzoomend op de wijken Mosterdhof in Westervoort en vooral op Malburgen in Arnhem-Zuid, kregen de ambtenaren een mooie inkijk in de waarden van naoorlogs erfgoed en in de kansen en uitdagingen die er zijn. Adviseur ruimtelijke kwaliteit en landschap Christel Steentjes van Gelders Genootschap: “Mensen wonen vaak fijn in die naoorlogse wijken. Het is er groen, ruim, overzichtelijk en kindvriendelijk.” Aan een initiatief als mooimosterdhof zie je dat bewoners opstaan om hun wijk mooi en leefbaar te houden.
Uitdagingen zijn er ook. “Veel woningen zijn verouderd, de openbare ruimte is vaak ‘sleets’ en er is veel snippergroen. Er werd naoorlogs snel en ook voor het eerst seriematig gebouwd met niet altijd de beste materialen. Later kwamen de kleinschaligere woonerven en de groeikernen en werd de bouwkwaliteit door de stijgende welvaart beter.”
Moeten we dan van al die woningen monumenten maken? Zeker niet. “Wel kun je gebruikmaken van de kwaliteiten van deze naoorlogse wijken”, benadrukt Christel. Zij doet een spontane greep: denk aan de opzet van het stratenplan en maak gebruik van het groen. Van een aantal bijzondere gebouwen kun je ‘iconen’ maken in de wijk. En: de seriematige bouw van toen maakt grootschalig en gezamenlijk verduurzamen makkelijker, door huizen ‘isolerend in te pakken’.
Erfgoedverhalen inspireren
“We zouden meer verhalen uit de wijk zelf moeten ophalen”, oppert een van de deelnemers aan de werksessie. Opgeteld vertellen die immers het ‘wijkverhaal’ en dat kan een prima vertrekpunt zijn voor verdere vernieuwing en het ontwikkelingsperspectief voor de wijk.
Erfgoed kunnen we zichtbaarder maken, vindt ook een aantal andere deelnemers. Een mooi voorbeeld is het de museumwoning in Malburgen, waar je een woning uit 1951 nog in volle glorie kunt bekijken. Ook is er een tour door de wijk gemaakt door Bureau Ruimtekoers, waarbij je persoonlijke verhalen van de wijkpioniers van toen kunt beluisteren.
Stadsgesprek: op welk erfgoed zijn inwoners trots?
“Laat er nu snel een stadsgesprek zijn om meer wijkverhalen op te halen”, vertelt één van de andere deelnemers aan de sessie: Ceciel Nyst. Met collega’s werkt zij aan de Arnhemse Erfgoedagenda voor 2024-2028. Parallel werkt de gemeente aan een cultuurhistorische waardenkaart, zodat de gemeente ook het naoorlogse erfgoed tot 1990 in beeld heeft.
“We organiseren een stadsgesprek in Malbergen, in de Kruiskerk in Arnhem-Zuid over verrassend erfgoed”, vertelt zij. “Daarvoor haal ik hier tijdens de werksessie veel input op. We betrekken inwoners graag bij erfgoedbeleid en vragen wat zíj nu graag zouden laten zien aan bezoekers van Arnhem. Waar zijn zij trots op in hun omgeving? Wat willen zij bewaren en wat mag weg? De SRV-wagen staat er ook zodat deelnemers aan het stadsgesprek daar een kijkje in kunnen nemen.”
Meer weten of ook de SRV-wagen op bezoek? Neem contact op met Werner Weijkamp of Lotte Schuitemaker.