Uitdagend klimaatadaptatieplan mét ruimtelijke kwaliteit
Alle gemeenten van het Gelders Genootschap zijn ermee aan de slag: klimaatadaptatie. Hoe bereiden we ons goed voor op het steeds grilliger weer dat klimaatveranderingen met zich meebrengt? Eén van de excursies van de Kennisdag 2022 voor medewerkers en bestuurders van Gelderse en Noord-Limburgse gemeenten, ging naar Asperen. Adviseur duurzaamheid, milieu, klimaat en afval Albert-Jan Oevering liet zien voor welke uitdagingen deze kern van zijn gemeente West Betuwe staat.
Van heftige stortbuien tot langdurigere droogte: we moeten ons erop aanpassen. Dat geldt ook voor Asperen, één van de kernen die hoort bij gemeente West Betuwe. Regelmatig staan enkele straten in oud-Asperen volledig blank.
Erger nog: het water komt dan ook sommige woningen en bedrijfspanden binnen. Daarom maakten Albert-Jan en zijn collega’s een herinrichtingsplan. Al wandelend vertelt de adviseur enthousiast over de totstandkoming ervan.
Terug in de tijd
Raadsleden, gemeentelijke beleidsadviseurs, erfgoedbehartigers en experts van het Gelders Genootschap zelf: het is een gemêleerd gezelschap dat Albert-Jan op 30 juni meeneemt. De route start bij De Heerlijkheid van Asperen, ooit gebouwd door de heren van Arkel, de stichters van Asperen. “Dit lager gelegen gebied op het landgoed”, wijst Albert-Jan, “is nu waterbergingsgebied voor de nieuwbouwwijk in het westelijk deel van Asperen.” Niet voor niets is het historische begin van Asperen ook de start van de wandeling, want bij het maken van een klimaatadaptatieplan is goed gekeken naar de cultuurhistorische karakteristieken en het oorspronkelijke watersysteem van de plaats.
“Asperen kreeg in de veertiende eeuw stadsrechten en was toen een ommuurde boomgaard”, vertelt Albert-Jan. “Stel je stadsboerderijen voor met grote akkers. Nog steeds hebben veel woningen diepe achtertuinen. Daarom willen we ook graag dat mensen hemelwater op eigen terrein afvoeren.” Een groot deel van de binnenstad ligt buitendijks en de Voorstraat is zelfs onderdeel van het dijksysteem. Aanleg van riolering is hier om die reden geen optie. In het herinrichtingsplan staat dan ook dat water zoveel mogelijk bovengronds afgevloeid wordt op open water.
Maatwerk en meekoppelkansen
Zo passeert meer uitleg over de mogelijkheden en onmogelijkheden van waterafvoer in Asperen. En dat roept ook de nodige stof tot praten op. Zo is in Apeldoorn het eeuwenoude bekenstelsel al jaren geleden weer zichtbaar gemaakt, toen nog puur vanuit cultuurhistorisch perspectief. Ook in Arnhem is dat recent gebeurd. In de Achterhoek spelen heel andere klimaatadaptatievraagstukken dan in Asperen. Daar wordt in de landgoederenzone juist wel gebruik gemaakt van het oude watersysteem.
“Zelfs in Asperen zijn oplossingen per buurt anders”, zegt Albert-Jan. “Daar hebben we inwoners bij betrokken. Zij hebben veel kennis, maar we hebben ook informatie opgehaald om zoveel mogelijk meekoppelkansen te realiseren.”
Zo werd meer groen onderdeel van het herinrichtingsplan. Zeker de Varkensmarkt wordt een fijner verblijfsplein door meer bomen. In overleg met bewoners wordt de Minstraat ingericht als Wadi. Niet alleen fijn voor waterberging, maar ook een fraai beeld voor de deur. “Verkeer bleek voor veel inwoners van Asperen een grote ergernis”, onderstreept Albert-Jan. “Al willen de meeste mensen hun auto wel graag voor de deur houden.” Het straatbeeld van de Voorstraat wordt straks wel rustiger, omdat parkeerruimte binnen de beschikbare ruimte duidelijk wordt aangegeven. De voetganger en fietser krijgen voldoende ruimte en wordt het doorgaande vrachtverkeer zoveel mogelijk beperkt.
Participatie: tijd en aandacht
Terug naar de inwoners. Want hoeveel tijd vraagt dat nu, een goed participatietraject? “Niet te zeggen, want dat is per situatie echt anders”, vindt Albert-Jan. “Maar mijn ervaring is toch wel dat het tijd kost. Met een of twee bijeenkomsten ben je er echt niet. Die zijn alleen al nodig om vertrouwen op te bouwen.” In Asperen werd dus flink en langere tijd geïnvesteerd in participatie, onder meer met ontwerpateliers, bewonersavonden, buurtgesprekken en enquêtes. Toch hoor je in algemene zin ook vaak commentaar dat inwoners te weinig worden betrokken. “Je doet het nooit voor iedereen goed”, klinkt het uit de excursiegroep. Ook wordt gesignaleerd dat raadsleden het vaak zó druk hebben, dat het vrijwel onmogelijk is om elk project in de gemeente goed te volgen. “Als eenvrouwsfractie werk ik om die reden wel samen met collega-raadsleden die voor mij gaan kijken of luisteren bij een bijeenkomst”, vertelt een raadslid uit Barneveld. Niet alle inwoners wíllen betrokken zijn, is een andere ervaring. Tót plannen concreet worden in de voor- of achtertuin. “Het is gewoon zo dat je dan vaak pas ziet wat een plan betekent voor je eigen woning, perceel of omgeving”, reageert Albert-Jan nuchter. In dit geval was er een eerder vastgestelde gebiedsvisie voor de oude kern om op terug te vallen.
Aan de slag!
Volgens planning gaat de schop medio 2023 de grond in om de eerste fase van het herinrichtingsplan te realiseren. Dan start ook de plannenmakerij voor het tweede deel van de kern van Asperen. Op dus, naar een duurzaam en klimaatbestendig Asperen. “Dit is voor onze gemeente een bijzonder project”, besluit Albert-Jan. “We werken intensief en integraal samen met bewoners en verschillende vakdisciplines om van Asperen een prettige, gezonde en veilige omgeving te maken.
Bijzondere sluis bij Asperen
Na de wandeling door hartje Asperen kan een bezoek aan het bijzondere sluizencomplex niet ontbreken. Dit was onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In geval van oorlogsdreiging konden twee inlaatsluizen water doorvoeren en het omliggende poldergebied onder water zetten. De twee stuwsluizen in de rivier gingen dan dicht, zodat het water ten oosten van de Diefdijklinie hoog werd opgestuwd. Bijzonder is dat de sluisdeuren tegen hoog water in kunnen draaien.
Meer informatie over het herinrichtingsplan voor de oude kern van Asperen.
Foto's: Erwin Zijlstra