28 november 2017
Door: Engeli Kummeling
Het VNG congres (15 november) stond dit jaar geheel in het teken van de invoering van de nieuwe Omgevingswet, onder de titel Festival Invoering Omgevingswet: Hoe dan? De nieuwe wet vervangt 26 bestaande wetten op het gebied van de fysieke leefomgeving en verandert de rol van de overheid ingrijpend. Gemeenten en Provincies moeten er mee aan de slag en dat vraagt om ‘anders denken en anders werken’. Hoe kun je het traject van deze ‘radicale ommezwaai’ beter en leuker inluiden dan door een festival !
Precies, een festival. Nog nooit maakte ik zo’n feestelijk congres mee. De Kromhouthal in Amsterdam was sfeervol ingericht met iglo-achtige tenten, de ‘domes’, waar verschillende workshops werden gegeven. Daarnaast werden er films gedraaid en waren er excursies. Een centrale plek in de hal bood ruimte om te eten, te drinken en te ontmoeten. Ruim 600 enthousiaste deelnemers vulden de hal. De workshops waren gevarieerd: de keuze was een focus op proces, juridische instrumenten, digitalisering of op ‘anders werken’. Met name het thema ‘anders werken’, leek mij persoonlijk het meest interessant aangezien de gehele cultuur en competenties veranderen in het werkveld van de overheid. In de huidige wetgeving liggen er duidelijke kaders waaraan getoetst wordt. In de nabije toekomst wordt de “nee, tenzij” omgezet in “ja, mits”. Daarbij gaat het om het sterk neerzetten van kernkwaliteiten die in de Omgevingsvisie worden benoemd. Als ambtenaar of adviseur wordt na de invoering van de nieuwe Omgevingswet van je verwacht dat je de dialoog aan gaat met initiatiefnemers zonder daarbij de belangen van de politiek en de belangen van alle betrokkenen uit het oog te verliezen. Ik bemerkte dat de meeste congresgangers zin hebben in deze verandering en tegelijkertijd kritisch zijn (of zelfs een beetje argwanend). Kritisch over toekomstige processen en verantwoordelijkheden. Onzeker en argwanend over ‘houvast’. Immers, het bewaken of versterken van kwaliteiten en ambities: hoe doe je dat als veel regels vervallen?
Nieuwe rollen
Het anders werken houdt naast samenwerken ook in dat de bewoners en andere gebiedspartijen het initiatief nemen voor de kwaliteitsimpuls. Vervolgens moeten de overheden en andere partijen de nodige besluiten nemen en structureel instrumenten inzetten voor optimale conditionering en facilitering.
Tijdens de workshops die ik bijwoonde werd er gesproken over de verantwoordelijkheden van burgers als initiatiefnemers. Daarbij kwam naar voren dat het organiseren van het initiatief en participatietraject voor de gemiddelde burger niet makkelijk op te pakken is. Er ligt hier een nieuwe rol voor een onafhankelijke ‘spin in het web’. Deze ‘spin’ is geen ambtenaar maar adviseur en bemiddelaar afkomstig van bijvoorbeeld een onpartijdig adviesbureau die de verschillende belangen in beeld brengt. Belangen van burgers kunnen immers veraf liggen van politieke belangen. Daarnaast zijn er taken zoals de dialoog organiseren en adviseren over het te volgen traject. Na dit traject kan een bestuurlijk besluit genomen worden.
Het Gelders Genootschap werkt al jaren als onafhankelijk, inhoudelijk deskundig bureau. Bovendien is het Gelders Genootschap een gewaardeerde partner als het gaat om regie, kennisontwikkeling en het verbinden van belangen. De nieuwe rol van spin past bij de expertise van ons bureau. Het ondersteunen van gemeenten wordt al opgepakt door het organiseren voorlichtingsbijeenkomsten, een Omgevingswetspel en rondetafelgesprekken over specifieke Omgevingswetthema's.
Gewoon beginnen
Volgens Edward Stigter, directeur beleid leefomgeving VNG, is een groot deel van de gemeenten al aan de slag en heeft geld gereserveerd in de meerjarenbegroting in het kader van de Omgevingswet. Veel gemeenten doen mee aan pilots ter voorbereiding op de Omgevingswet en 60% werkt al aan de nieuwe wettelijke instrumenten zoals de omgevingsvisie en het omgevingsplan.
De kern van de nieuwe wet is ‘anders te gaan werken’ om de bureaucratie te doorbreken. Rosemarie Bastianen, programmadirecteur Eenvoudig Beter van het ministerie van BZK, benadrukte het belang van samenwerken. Tussen verschillende overheden en met verschillende belanghebbenden: inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties. De workshop ‘Baan van de Toekomst’ trok mij in deze benadering. Deelnemers waren het er in ieder geval over eens dat in de nieuwe rol van ambtenaar een sterke nadruk zal liggen op competenties zoals netwerken en verbinden.
Inspirerende voorbeelden komen uit de koker van gemeenten die concreet aan de slag zijn. Zo is voor gemeente Nijmegen ‘Duurzaamheid’ de kapstok voor haar Omgevingsvisie. Daarnaast zijn er verschillende Pilots op gebied van participatie.
Een link naar de pilots: https://pilotsomgevingsvisie.bnsp.nl/
Het festival werd afgesloten met een vrolijke muzikale noot van een Amsterdamse volkszanger. De ontspannen sfeer was een goede basis voor ontmoeting én voor dialoog.