Een maakbare toekomst?

Door: Joanne te Winkel

Sinds eind augustus houd ik mij bezig met het erfgoedproject wederopbouw in de Achterhoek. Dit  erfgoedproject gaat in 2019 van start in elf gemeenten in de Achterhoek. Wederopbouw en de Achterhoek zijn onderwerpen waarbij ik mij helemaal thuis voel door mijn studie geschiedenis. De Projectleiding wordt gedaan door het Gelders Genootschap. In het kader van een traineeship mag ik als projectmedewerker dankzij dit project de elf gemeenten in een sneltreinvaart leren kennen.

Een leuker en beter begin van mijn loopbaan had ik niet kunnen wensen. Het doel van het project is door middel van erfgoed huidige maatschappelijke opgaven aan te pakken. Onder de paraplu van wederopbouw wordt gewerkt aan wijkaanpak, duurzaamheid, de omgevingswet en draagvlak. Doelen die voor alle gemeenten relevant zijn en daarmee ook voor het Gelders Genootschap. In dit blog zal ik wat meer vertellen over de wederopbouwperiode vanuit historisch perspectief en de betekenis van deze tijd voor het heden. Draagvlak is namelijk één van de doelen van het projectjaar. Het herkennen en waarderen van wederopbouwerfgoed gaan naar mijn mening niet zonder de historische context van dit erfgoed.

Wederopbouw niet alleen oorlogsschade

De wederopbouwperiode (1940-1965) vertoont grote parallellen met de huidige tijd. Deze periode kenmerkt zich natuurlijk door herstel van oorlogsschade maar vooral door optimisme, vernieuwing en grote maatschappelijke veranderingen. In het boek ‘De Gouden Jaren’ van Annegreet van Bergen zijn deze veranderingen op tal van onderwerpen beschreven. Denk aan vernieuwingen op het gebied van het huishouden, mobiliteit en communicatie. Mede door de Marshallhulp deden vernieuwingen in een rap tempo hun intrede in Nederlandse huishoudens. De regering trachtte dit allemaal in goede banen te leiden en stond tegelijkertijd voor de opgave om Nederland weer op te bouwen na de oorlog. Door diverse maatregelen probeerde zij de woningnood aan te pakken en iedereen van genoeg voedsel te voorzien. De beleidsmakers hielden zich hierbij bezig met ‘social engineering’: er bestond een idee dat de samenleving maakbaar was.

Het hele land moet mee

De maakbare samenleving was onder andere goed zichtbaar op het platteland. Volgens de beleidsmakers paste de levensstijl van veel plattelandsbewoners niet meer goed bij de ‘moderne tijd’. Er bestond dus een sterke gedachte dat er een nieuwe tijd was aangebroken waarin alle Nederlanders moesten worden meegenomen. Omdat het platteland achter liep op de steden werden tal van initiatieven ontplooid om ook daar de burgers de moderne tijd in te loodsen. Streekverbeteringsprogramma’s, voorlichtingsfilms en voorbeeldwoningen waren hier de uitkomst van. Allemaal bedoeld om mensen bewust te maken van ‘een nieuwe tijd’. In steden werd gewerkt aan een oplossing voor de woningnood door mensen verplicht bij elkaar in te laten wonen terwijl er ondertussen in rap tempo en met nieuwe methoden hele wijken uit de grond werden gestampt.

Wederopbouw erfenis

Het beleid van de overheid na de wederopbouw slaagde. Ook op het platteland drong uiteindelijk de ‘moderniteit’ door en de voedselproductie was zeker gesteld. Zelfs zo zeker dat er later boterbergen en melkplassen ontstonden. Er werden vele woonwijken gebouwd waarin de uitdijende Nederlandse bevolking terecht kon. Het hele land had in een relatief korte tijd een enorme transformatie ondergaan. De welvaart nam sterk toe en veranderde het leven voor veel Nederlandse gezinnen.
Ondertussen leven wij tegenwoordig met de erfenis uit deze wederopbouwperiode. Deze bijzondere tijd heeft ons veel gebracht en onze leefomgeving vorm gegeven. Tegelijkertijd worden we ook geconfronteerd met deze erfenis. Alle huishoudens werden aangesloten op het gas, iets waar we nu weer van af moeten. De mobiliteit nam toe waardoor we nu dagelijks in de file staan. Er werden veel huizen gebouwd hetgeen een gigantische woningvoorraad opleverde die nu niet meer voldoet aan de eisen van de ‘moderne tijd’.

Een maakbare oplossing?

Tegenwoordig is het niet meer mogelijk om social engineering toe te passen op de schaal waarop dit gebeurde na de oorlog. De overheid probeert nog steeds door voorlichting bewustwording te creëren, maar door de toegenomen informatiestroom is de bevolking lastiger te bereiken.
Toch staat de overheid nu ook voor enorme opgaven zoals de energietransitie. Een maakbare oplossing waarbij burgers verplicht worden tot verduurzaming lijkt tegenwoordig onmogelijk. Toch is dit niet ondenkbaar willen de doelen die gesteld zijn gehaald worden. Onze leefomgeving zal wederom drastisch moeten veranderen willen we aan de opgave voldoen die nu speelt. ‘Een nieuwe tijd!’ is nu dus weer van toepassing. Dit leek ons als projectteam dan ook de perfecte titel voor het erfgoedthema. Ons wederopbouw erfgoed herinnert ons er aan hoe we eerder een enorme maatschappelijke opgave hebben aangepakt.

Hoewel dit erfgoed niet altijd gewaardeerd wordt en soms zelfs als lelijk en saai wordt bestempeld, hoop ik toch dat het verhaal erachter bekend wordt en deze ‘ruwe diamanten’ laat stralen. Wederopbouwerfgoed kan bijdragen aan de bewustwording voor de huidige opgave. Met dezelfde vernieuwingsdrang en optimisme komen we denk ik al een heel eind.