6 mei 2020
Tijdens ons bezoek aan het interieur van een dubbel woonhuis aan de Hoofdstraat in Tolkamer en het bureauonderzoek, dat daar op volgde, stuitte ik op een aantal leuke vondsten die ik in een drieluik van blogs met jullie deel. In het eerste deel werd gesproken over de bijzondere luiken van dit in 1886 gebouwde woonhuis en in het tweede deel van het drieluik lichtte ik de reden toe van de bouw van dit huis, waarbij kosten nog moeite werden gespaard.
In dit derde en laatste deel van het drieluik, kijken we naar een van de bronnen die ik heb gebruikt voor de aanbevelingen bij de restauratie van het interieur, waarin nog verschillende historische interieurelementen bewaard zijn gebleven.
Aanpassingen
Interieurs zijn, meer dan welk ander onderdeel van een gebouw, onderhevig aan verandering. Nieuwe modes en nieuwe comfortstandaards hebben door de tijd heen hun stempel gedrukt op het interieur. In geen enkele periode zijn interieurs zo rigoureus aangepakt als in de naoorlogse jaren, zo ook bij dit pand in Tolkamer. Door de stijgende welvaart kreeg een grotere groep mensen de mogelijkheid geld te besteden aan een nieuw interieur. Het oude donkere en onpraktische interieur van voor de oorlogsjaren moest wijken voor een interieur, waar lucht, licht en ruimte het uitgangspunt werd. Praktisch gezien betekende dit dat oude huizen, doorgaans voorzien van een voor- en achterkamer, werden doorgebroken en dat plafonds werden verlaagd, houten vloeren moesten wijken voor linoleum en haardpartijen werden vervangen door centrale verwarming.
Vertroebeld
Gelukkig zijn zulke rigoureuze aanpassingen aan de Hoofdstraat beperkt gebleven. Toch zijn bepaalde ‘kwaliteiten’, zo kenmerkend voor het negentiende-eeuwse interieur, zoals de hoge plafonds, de hoeveelheid aan kleuren en de proporties van een aantal vertrekken, vertroebeld geraakt. Hierdoor is niet altijd meer goed na te gaan hoe het interieur er vroeger uit heeft gezien. Naast een aantal historische foto’s van het pand, die een idee geven van bepaalde interieurelementen, zijn andere primaire bronnen, zoals aquarellen, tekeningen en schilderijen gebruikt om een beeld te schetsen.
Foto’s en aquarellen
Een primaire bron geeft informatie die direct afkomstig is uit de gezochte bouwperiode en die niet later is samengesteld of uit tweede hand vernomen. Een voorbeeld van een dergelijke bron is de aquarellenreeks van de tekenaar J.H.M. Tilmes. De opdrachtgevers van deze reeks waren waarschijnlijk de toenmalige bewoners die daarmee aansloten bij een trend die zijn aanvang vond aan het begin van de negentiende eeuw. In een poging ‘lieux de memoire’, vrij omschreven ‘plaatsen van herinnering’ vast te houden, ontstond in die periode het gebruik huizen en interieurs te laten portretteren. In de jaren 1885-1893, dus dezelfde periode waarin het interieur van het pand aan de Hoofdstraat vorm kreeg, werd door Tilmes het complete interieur van een huis in Amsterdam geportretteerd. Bijzonder daaraan is dat ook de minder voorname ruimtes in het huis werden vastgelegd, zoals de zolder, kelder, de keuken, maar ook de slaapkamers. Een badkamer had toen nog niet zijn intrede gedaan in het Nederlandse woonhuis. De ruim twintig aquarellen omvattende serie is een fantastische bron en geeft ons een goed beeld van de wooncultuur van de welvarende middenklasse aan het einde van de negentiende eeuw.
Toepasbaar
De prenten van Tilmes geven handvaten voor het interpreteren van de overgebleven interieurelementen in het huis van de familie d’Harvant. Neem bijvoorbeeld de stookplaatsen. Op de prenten is duidelijk te zien dat er in deze periode gebruik werd gemaakt van kachels. Deze verspreidde de warmte gelijkmatiger over de ruimte en vonden een plaats in de meer traditionele schouwpartijen. Er bestaat een grote kans dat deze combinatie tevens in het huis aan de Hoofdstraat in Tolkamer te vinden was. De gelijksoortige afwerking van het plafond in de voor- en achterkamer biedt inzicht in de manier waarop dergelijke ruimtes werden afgewerkt en hoe zij mede door hun gelijksoortige uitmonstering, een uniform karakter kregen.
Het voorbeeld van de keuken is hierin tevens de moeite waard van het benoemen. Keukens in voorname woonhuizen hadden geen rol te spelen in het dagelijks leven van de bewoner en daarom werd deze enkel voorzien van de hoognodige afwerkingen. Aangezien de keuken in het huis in Tolkamer sterk verbouwd is, maar nog wel de originele vloer, alsook sporen van de originele schouwpartij bezit, kan de prent als leidraad dienen voor het aanvullen van lacunes.
Het vervolg
Het onderzoek ter plaatse en de primaire bronnen, zoals de foto’s en de aquarellen van Tilmes, hebben geresulteerd in een aantal aanbevelingen voor het interieur. Het rapport wordt binnenkort overhandigd aan de bewoners en ik ben zeer benieuwd naar de vervolgstappen voor de restauratie van dit statige pand. Als GG blijven wij betrokken bij de voortgang. Het wordt vast en zeker een fantastisch project!