24 oktober 2019
Door: Gerard Derks
In de kwart eeuw dat ik bij het Gelders Genootschap werk, heb ik gewerkt aan vele cultuurhistorische beschrijvingen en waardestellingen in allerlei soorten en maten. Soms alleen, maar vaak ook samen met een of meer collega’s. En voor verschillende opdrachtgevers zoals rijk, provincie en gemeenten, maar ook stichtingen en particulieren. Van het complete grondgebied van gemeenten (Oost Gelre, Rheden, Duiven en Westervoort) tot onderdelen van steden en dorpen (diverse Gelderse beschermde stads- en dorpsgezichten) of bijzondere structuren zoals het Apeldoorns Kanaal, de oude handelswegen op de Veluwe en de Hoge en Lage Linie te Doesburg.
Ook landgoederen en buitenplaatsen passeerden vaak de revue, zoals het parklandschap bij huis Scherpenzeel, de tuin- en parkaanleg bij het Holthuis te Twello en momenteel het landgoed Warnsborn bij Arnhem. Een andere bijzondere opdracht waar ik nog altijd met veel plezier op terugkijk is de cultuurhistorische analyse van Het Nationale Park De Hoge Veluwe dat in 2007 zelfs resulteerde in een mooi en handzaam boekwerk.
Nieuwe vormen
Al die beschrijvingen en waardestellingen hebben ertoe bijgedragen dat het inmiddels steeds vanzelfsprekender is geworden om bij gebiedsontwikkelingen rekening te houden met erfgoed. Omdat de invoering van de Omgevingswet zal leiden tot een meer ontwikkelingsgerichte manier van werken, wordt dat nog belangrijker. Steeds meer mensen voelen zich betrokken bij erfgoed.
Dat allemaal vraagt om nieuwe, meer eigentijdse en meer aantrekkelijke manieren van het beschikbaar stellen van informatie over erfgoed, momenteel een belangrijk aandachtspunt voor het genootschap. Voorbeelden van daarop aansluitende nieuwe producten zijn de inspiratiedocumenten voor de beschermde stads- en dorpsgezichten gezichten in de gemeente Bronckhorst en de interactieve online viewer cultuurhistorie voor de IJsselzone in de gemeente Voorst. En in de tegenwoordig populaire cultuurhistorische (landschaps)biografieën is meer plaats voor verhalen en voor de menselijke kant van ons erfgoed.
Zandstraat Opijnen (Boveneind)
Soms heb je direct eer van je werk. Zo kreeg ik onlangs bericht van een blije bewoonster van de Zandstraat te Opijnen: de plannen voor de (binnendijkse) verzwaring en aanzienlijke verbreding van de Waalbandijk ter hoogte van het buurtschap Opijnen-Boveneind worden aangepast ten behoeve van het behoud van de cultuurhistorische waarden van het boerderijenensemble aan de Zandstraat. Ze was ervan overtuigd dat onze waardestelling, gemaakt in opdracht van de buurtbewoners van het Boveneind, had bijgedragen aan de beslissing van het waterschap.
Deze waardestelling, opgesteld in augustus / september 2018, betreft het ensemble van de boerderijen Zandstraat 58,60, 61 en 114 met de daarbij horende erven en hoogstamboomgaarden. Dergelijke ensembles waren vroeger kenmerkend voor de gehele Tielerwaard, maar tegenwoordig zijn er maar weinig voorbeelden over.
Het ensemble in Opijnen Boveneind is misschien wel de laatste, nog redelijk authentieke plek op het traject Tiel-Waardenburg, waar nog te zien is hoe de ontwikkeling van het boerenbedrijf heeft plaats gevonden vanaf 1850. Het vertelt hoe de boeren leefden, werkten en wat hun relatie was tot de uiterwaarden langs de rivier de Waal. Ze woonden binnendijks, waar ook het veevoer werd verbouwd, zoals bieten en tarwe. Zo gauw het mogelijk was liepen de koeien buitendijks en werd er op de uiterwaarden gemolken en gehooid. Naast de melkveehouderij was het fruit uit de grote hoogstamfruitboomgaarden een andere belangrijke vorm van inkomsten. Deze boomgaarden waren overal bij de boerderijen en in de omgeving te vinden, maar het merendeel is in de afgelopen decennia verdwenen.
Het Gelders Genootschap blijft zich inzetten voor het erfgoed en hoopt ook in de komende jaren nog veel cultuurhistorische beschrijvingen en waardestellingen te mogen maken.